FIAINANA fohy momba ny SORATORANA FARANY VIETNAMESE - Fizarana 1

Hits: 977

Donny Trương¹
Sekolin'ny zava-kanto ao amin'ny Oniversite George Mason

FAMPIDIRANA

    Ny tanjoko tamin'ny andiany voalohany dia ny hanatsara Tantaran'i Vietnamianina. Navoaka tamin'ny volana novambra 2015 ho toy ny tesis farany farany ho ahy ny mahavita zavakanto amin'ny endrika sary an-tsary Sekolin'ny zava-kanto ao amin'ny Oniversite George Mason, io boky io dia lasa lasa torolàlana ilaina amin'ny famolavolana Diacritics Vietnam.

     Mpandrafitra karazana maro no nampiasa an'io boky io mba hanampiana azy ireo hahalala ny endri-javatra tipika tokana any Vietnamese. Nianatra ireo antsipirihany madiodio sy ny nuances an'ny Rafi-panoratana Vietnamianina na dia tsy mahay miteny na manoratra ny fiteny ry zareo. Vokatr'izany dia nahazo fahatokisana bebe kokoa izy ireo amin'ny famolavolana diacritics, izay mitana andraikitra lehibe amin'ny fahaiza-mamaky sy ny mahay mamaky ny Fiteny vietnamiana.

    Ny marika diakritik dia fika izay mitarika ny mpamaky hahafantatra ny dikan'ny teny sasany. Raha tsy misy accent mazava ary mazava, ny fikorianan'ny lahatsoratra dia mety manakorontana sy manelingelina. Raha tsy misy azy ireo dia mivadika ny fifandraisana an-tsoratra. Ankoatr'izay, ny zava-dikan'ny lahatsoratra dia tsy voatahiry.

    Hatramin'ny namoahana ity boky ity dia nanoro hevitra ireo mpamolavola karazana aho amin'ny fanitarana ny endrik'izy ireo hanohanana ny Vietnamianina. Rehefa nifanerasera tamin'izy ireo aho dia nahazo fahatakarana bebe kokoa momba ireo olana sy fisavoritahana natrehin'izy ireo. Tsy manana afa-tsy traikefa tsara sy manohana miasa miaraka amin'izy ireo aho. Ankasitrahako ny fiahiana sy ny fiheveran'izy ireo tamin'ny famoronana marika diacritical ho an'ny Vietnamese.

    Mba hanehoako ny fankasitrahako ny vondron'olona karazana dia nohavaoziko sy nanitatra ny andiany faharoa mba hanomezana fampahalalana mahasoa kokoa, hanomezana fanoharana bebe kokoa ary manasongadinana ireo karazana tapa-kevitra notohanan'ny Vietnamese.

FIAINANY TALOHA

    From 207 BC ny 939 AD, ny fanjakan'ny dinisy sinoa marobe dia nisy fiatraikany lehibe teo amin'ny kolontsaina sy literatiora vietnamianina. Vokatr'izany, ilay tompon'andraikitra Fiteny vietnamiana dia nosoratana tao Sinoa kilasy (chữ Tsia) alohan ny fampandrosoana ny teratany Takelaka Vietnamianina (chô Nôm) sy ny fananganana ny Albaney latinina (Quốc ngữ)².

CHỮ NHO

   Teo ambany fanaraha-mason'ny sinoa tamin'ny taonjato fahasivy, dia nosoratana tao amin'ny ideolojia Shinoa antsoina hoe antokom-panjakana Shinoa chữ Nho (script an'ny manam-pahaizana), izay antsoina koa hoe mandarina (Script Han). Na dia taorian'ny nanambaran'i Vietnam ny fahaleovan-tena tamin'ny 939 aza. chữ Nho no fiteny mahazatra nanoratana tamin'ny taratasy ofisialy hatramin'ny fiandohan'ny taonjato faharoapolo. Chữ Nho dia ampiasaina ankehitriny amin'ny sora-baventy calligraphic ho an'ireo hetsika nentim-paharazana toy ny fety, fandevenana, taom-baovaoTet), ary mpivady. Na dia chữ Nho nohajaina tsara - satria chữ Nho Ny fahaizana mamaky teny sy manoratra dia ny lakilen'ny fahefana sy ny harena ary ny voninahitra - ny manam-pahaizana Vietnamianina dia maniry ny hamolavola ny rafitra nanoratany manokana chữ Nôm³.

CHỮ QUỐC NGỮ

    Ny Romanina ny Rafi-panoratana Vietnamianina nanomboka tamin'ny taonjato fahafito ambin'ny folo rehefa nila nandika soratra masina ho an'ireo niova fo vaovao ireo misionera katolika. Araka ny chữ Nôm ny elita sy ny tombony fotsiny no nampiasaina, ny misionera dia te hampahafantatra soratra ara-pivavahana amin'ny vahoaka midadasika kokoa, ao anatin'izany ireo olona ambany ambany izay tsy afaka namaky Nom ideographs.

     In 1624, Jesuit frantsay sy Lexicographer Alexandre de Rhodes nanomboka ny iraka nampanaovina azy tany Cochinchina izay nihaonany tamin'i Jesuit portogey Francisco de Pina ary nianatra Vietnamianina tamin'ny hafainganam-pandeha mahagaga. Tao anatin'ny enim-bolana, dia nahay ilay fiteny i Rhodes. Mampalahelo fa maty tamin'ny sambo-bato sambo tany Đà Nẵng i Pina, herintaona taorian'izay. Nanohy ny asany i Rhodes ary nandany roa ambinifolo taona nihaino ny vahoaka teo an-toerana.

   In 1651, enin-taona taorian'ny nandaozany an'i Vietnam, dia namoaka i Rhodes Diksionera Annamiticum Lusitanum et Latinum ary ny Linguae Annamiticae seu Tunchinensis Brevis Declaratio. Na dia namoaka ny fototry ny asa aza ny zavatra vita an-tsoratra Quốc ngữ (fiteny nasionaly), Fa i Rhodes no namorona voalohany ny Romanina. Ny sangan'asany dia nifototra tamin'ny fomban'i Pina, izay nitaona ny rafitry ny fanoratana Vietnamianina Romana João Rodrigues. Ny famoronan-dRaman'i Rodrigues dia novolavolaina bebe kokoa ary nohatsaraina nataon'i Jesôsy Portogey Gaspar do Amaral, Jesôsy portogey Antonio Barbosa, ary Jesuit frantsay Alexandre de Rhodes.⁵

    In 1773, 100 taona mahery aty aoriana, Jesuit frantsay Pierre-Joseph-Georges Pigneau de Béhaine namoaka Diksionera Anamitico-Latinum amin'ny teny latina, Nom script, ary Quốc ngữ, in 1838, Eveka Jean-Louis Taberd nanaraka azy Diksionera Anamitico-Latinum, izay nifototra tamin'ny asan'i Pigneau de Béhaine. Iray amin'ireo mpitsabo voalohany tamin'ny rafi-panoratan'i Vietnam vaovao Philipphê Bỉnh, pasitera Vietnam iray nipetraka tany Portugal. Nandritra ny telopolo taona tany Portugal, dia nanoratra boky mihoatra ny roa-polo tao amin'ny Bỉnh Quốc ngữ. Ny fanoratany dia mampiseho izany Quốc ngữ no nanomboka naka endrika.

    Tsy toy ny chữ Nôm, izay nitaky fandalinana sy fanazarana be hakingana dia maimaika sy mora azo ary azo idirana ny rafitra vaovao manoratra amin'ny teny latinina. Afaka nianatra namaky sy nanoratra ny fitenin'izy ireo tao anatin'ny herinandro vitsivitsy ny olona Vietnamianina fa tsy an-taonany maro. Na izany aza Quốc ngữ nahafahany nanaparitaka fahaizana mamaky teny sy manabe tamin'ny olona maro, tsy lasa rafi-panoratana ofisialy izany hatramin'ny fiandohan'ny taonjato faha-XNUMX teo ambany fitondran'ny fanjanahan'i frantsay (1864-1945).

     Ny fiakaran'ny rafitra fanoratana amin'ny teny latinina dia nanokatra ny varavarana ho fanabeazana sy fanontana boky. Gia Định Báo (嘉定 報), ny gazety voalohany tany Vietnam, namoaka ny olany voalohany ao Quốc ngữ tamin'ny 15 aprily 1865. Teo ambany talen'ny Directeur Trương Vĩnh Ký ary ny Lehiben'ny mpanatanteraka Huỳnh Tịnh Của, Gia Định Báo nitana andraikitra lehibe tamin'ny famporisihana ny vahoaka Vietnamese hianatra Quốc ngữ. Trương Vĩnh Ký dia nanoratra boky 118 mahery nanomboka tamin'ny fikarohana ka hatramin'ny mpandika teny. Tamin'ny 1895, Gia Định Báo dia namoaka ny Huỳnh Tịnh Của's Nami Nam quốc âm tự vị, rakibolana voalohany nosoratan'ny manampahaizana Vietnamianina ho an'ny olona Vietnamese.

     In 1907, Manam-pahaizana Vietnamey toa ny Lương Văn Can, Nguyễn Quyền, ary Dương Bá Trạc nisokatra Kinông Kinh nghĩa thục, institiota tsy misy fampianarana ao Hà Nội hanampy amin'ny fampandrosoana ny firenena. Amin'ny fanekena ny tombony Quốc ngữ, izay mora namaky sy nanoratra, ny sekoly dia nampiasa ny rafi-panoratana romana mba hamoahana boky teks, sangan'asa amin'ny literatiora, ary gazety (Đăng cổ Tùng báo ary Đại Việt Tân báo).

     Manodidina ny fotoana mitovy amin'ny taona 1907, mpanao gazety Nguyen Van Vinh nanokatra ny orinasa pirinty voalohany ary namoaka ny gazety mahaleo tena voalohany antsoina Đăng cổ tùng báo in Hà Nội. Tamin'ny 1913, namoaka izy Đông dương Tạp chí manaparitaka Quốc ngữ. I Nguyễn Văn Vĩnh sy Trương Vĩnh Ký dia nantsoina ho rain'ireo razamben'ny gazety Vietnam.

     From 1917 ny 1934, Mpanoratra Pham Quynh nanolotra lahatsoratra manan-danja maro momba ny literatiora sy filozofia ao amin'ny famoahana azy manokana antsoina Nam Phong tạp chí. Nandika ny asa soratra frantsay maro koa izy Quốc ngữ.

     In 1933, famoronana Tự Lực Văn Đoàn (Tarika literatiora mizaka tena) nirehareha fiovana lalina teo amin'ny sehatry ny literatiora vietnamianina. Ny manam-pahaizana eo amin'ny vondrona, izay ahitana Nhất Linh, Khái Hưng, zodiaka, Thạch Lam, tú Mo, Thế Lữ, ary Xuân Diệu, nalaza Quốc ngữ tamin'ny alàlan'ny fanoratana somary mazava sy tsotra. Namoaka gazety roa isan-kerinandro izy ireo (Phong hóa ary Ngày tsia), tononkalo maoderina ary tantara foronina tsy miankina amin'ny soratra mahazatra shinoa.

    Na dia nanomboka ny rafi-panoratana romana aza ireo misionera frantsay sy portogey dia nanatsara sy nandroso ary namboarina ny mpanao gazety Vietnamianina, poeta, manam-pahaizana ary mpanoratra. Quốc ngữ ho rafitra fanoratana matanjaka, mahay sy feno. ankehitriny, Quốc ngữ, fantatra ihany koa amin'ny chữ phổ thông (script mahazatra), dia ny orthografika ofisialin'i Vietnam⁶.

… Tohizo ao amin'ny fizarana 2…

BAN TU THU
01 / 2020

FANAMARIHANA:
1: Momba ny mpanoratra: Donny Trương dia mpanaingo iray izay tia fatratra amin'ny typografika sy ny tranonkala. Nahazo ny tompon'ny zavakanto izy tamin'ny fakana sary an-tsary avy amin'ny Sekolin'ny Zavakanto tao amin'ny George Mason University. Izy koa no mpanoratra ny Tantaran-tranonkala matihanina.
Words Teny sahisahy sy sary sepia napetrak'i Ban Tu Thu - www.hitoriam.com

SEE MORE:
◊  FIAINANA fohy momba ny SORATORANA FARANY VIETNAMESE - Fizarana 2
◊  FIAINANA fohy momba ny SORATORANA FARANY VIETNAMESE - Fizarana 3
◊ sns.